Ο άνθρωπος όντας κοινωνικό ον, χρειάζεται να ανήκει σε μία ομάδα για να μπορέσει να εξελιχθεί. Από τις απαρχές του χρόνου, σε κάθε δυνατή περίπτωση, οι άνθρωποι ενώνονταν σε ομάδες για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και να επιβιώσουν ευκολότερα και αποτελεσματικότερα. Για χιλιάδες χρόνια, ακόμα και σήμερα,
η ύστατη τιμωρία είναι η απομόνωση ή η εξορία. Συχνά, όταν οι ιδέες ή οι πράξεις κάποιου δεν ταιριάζουν με αυτές μίας ομάδας, τότε η ομάδα απορρίπτει το άτομο και το απομονώνει. Σε κάθε περίπτωση, οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται έντονα την ανάγκη του «
ανήκειν», της αποδοχής και θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να ενσωματωθούν σε μία ομάδα που τους ενδιαφέρει.
Η δυναμική των ομάδων είναι μια πολύ σημαντική έννοια της κοινωνικής ψυχολογίας, η οποία αποκτά διαρκώς ισχυρότερη θέση, εξαιτίας της έμφασης που δίνεται στην κοινωνική συμπεριφορά του ανθρώπου και τους ρόλους της ομάδας. Ειδικά
κατά τη διάρκεια της εφηβείας η αποδοχή της παρέας έχει τεράστια αξία για τη δεδομένη περίοδο της ζωής των νέων.
Ειδικά στα δύσκολα εφηβικά χρόνια της ζωής – τα χρόνια του προσκυνήματος – είναι εξίσου έντονη και η προσπάθεια για αποδοχή. Κατ΄ επέκταση οι έφηβοι θέλοντας να κοινωνικοποιηθούν, αναπαράγουν τις συμπεριφορές των συνομήλικων τους, ώστε να γίνονται αποδεκτοί και μέλη μίας συγκεκριμένης ομάδας. Για εκείνους, είναι εξαιρετικά σημαντικό να τους αποδέχονται οι όμοιοί τους. Η κλίμακα συμμόρφωσης με τους κανόνες που θέτει η κάθε ομάδα ή υπο-ομάδα που συμμετέχουν ως μέλη, εξαρτάται άμεσα από την αυτογνωσία την αυτοεικόνα και το επίπεδο της αυτοεκτίμησής τους. Στις πλείστες περιπτώσεις οι έφηβοι αγνοούν την έννοια και τη δύναμη της
ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ. Όταν οι έφηβοι δε γνωρίζουν και δεν έχουν εξερευνήσει τον εαυτό τους, πώς μπορούν ν΄ αντιληφθούν τη δυναμική της ομάδας και τον αντίκτυπο στις επιλογές τους.
Ο Σωκράτης θεωρούσε την αυτογνωσία προϋπόθεση κάθε αρετής, ενώ ο Γερμανός φιλόσοφος Kant Emanuel τη χαρακτήριζε ως «αρχή κάθε ανθρώπινης σοφίας». Ο τρόπος που μπορούν ν’ αντιληφθούν τον εαυτό τους οι έφηβοι, πηγάζει από τις αξίες, τα συναισθήματα, το γνωστικό τους υπόβαθρο και έχει άμεση σχέση με τη συμπεριφορά τους και την εξωτερίκευση του συναισθηματικού τους κόσμου. Ουσιαστικά είναι
«η δουλειά με τον εαυτό» που καλούνται να κάνουν όλοι για να γνωρίσουν τον εσωτερικό τους κόσμο, να αφουγκραστούν τους κραδασμούς της ψυχής τους, τη μοναδικότητά τους. Μόνο με την καλλιέργεια μιας υγιούς σχέσης με τον εαυτό, θα γνωρίσουν τα εσώψυχά τους.
Αυτογνωσία σημαίνει ν΄ ανακαλύψουν:
- Ποιοί είναι πραγματικά
- Ποιες είναι οι δυνάμεις και αδυναμίες τους
- Ν΄ αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους
- Τι δίνει νόημα στη ζωή, τα κίνητρά τους
- Ποιες είναι οι πραγματικές ανάγκες
- Ποια είναι τα όνειρα και οι στόχοι τους
- Τι μπορούν να κάνουν για να βελτιώσουν τον εαυτό τους
- και ίσως και τον κόσμο γύρω τους.
Ο
πυρήνας κάθε ατόμου δεν αλλάζει κατά παραγγελία ή τουλάχιστον
δεν πρέπει να αλλάζει για να ταιριάξει καλύτερα με τους πυρήνες γύρω του. Επιβάλλεται να καταλάβουν ότι δεν πρέπει να υποβαθμίζουν τον εαυτό τους για να εισπράξουν την αποδοχή. Οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να μην κάνουν πράγματα, με τα οποία διαφωνούν για να τους αποδεχτούν τα άτομα μιας ομάδας, δε χρειάζεται να υποχωρήσουν και
να κάνουν εκπτώσεις στις ιδέες και τα πιστεύω τους και το κυριότερο δε χρειάζεται να θυσιάσουν την
«ιερή φιλία» και κατ΄ επέκταση τον εαυτό τους.
Ένας τρόπος προαγωγής της αυτοαποδοχής των εφήβων είναι το κατά πόσο γίνονται αποδεκτοί, από τους πλέον σημαντικούς ανθρώπους της ζωής τους, δηλαδή
τους γονείς τους. Όταν οι γονείς κατακρίνουν τους εφήβους για αυτό που είναι και επικρίνουν συστηματικά τις συμπεριφορές τους και τις παρέες του, χωρίς να αναρωτιούνται για τις ανικανοποίητες ψυχολογικές ανάγκες, τότε επιβεβαιώνουν την πεποίθησή, ότι οι γονείς δεν τους αποδέχονται. Ως αποτέλεσμα, ταυτίζονται με ακόμα πιο ισχυρούς δεσμούς με ομάδες εκτός οικογένειας, δημιουργώντας τις δικές τους
«νέες οικογένειες» γίνονται δηλαδή ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιθυμούν οι γονείς για εκείνους.
Καθ’ όλη τη διαδικασία αυτή οι γονείς θα πρέπει
να παραμείνουν δίπλα τους, αρωγοί και υποστηρικτές, αποδεχόμενοι άνευ όρων την προσωπικότητα των εφήβων, έτοιμοι να συνεισφέρουν όταν αυτοί τους χρειάζονται, έτοιμοι να γονατίσουν προσευχόμενοι για τα παιδιά τους. Η βάση αναφοράς όλων των ανθρώπων είναι οι γονείς, προσπαθούν είτε να τους μοιάσουν και να υιοθετήσουν τις συμπεριφορές τους, είτε να γίνουν ακριβώς το αντίθετο με αυτό που είναι οι γονείς τους. Σε κάθε περίπτωση οι γονείς, είτε το αντιλαμβάνονται είτε όχι παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών τους.
Η Ελληνίδα βυζαντινολόγος ιστορικός κ. Ελένη Καλαιτζή Αρβελέρ, είχε πει κάποτε ότι «το μεγαλύτερο δώρο που μπορείς να χαρίσεις στα παιδιά σου είναι: η
αυτοπεποίθηση». Η αυτοπεποίθηση και ψυχική ανθεκτικότητα, είναι η ικανότητα και το σθένος να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες που αναπόφευκτα, θα συναντήσουν στη ζωή. Είναι η δυνατότητα να προσαρμόζονται και να χειρίζονται τα δύσκολα και τα απρόοπτα της ζωής, από τις καθημερινές «περιπέτειες» με τα μικροπροβλήματα και το άγχος μέχρι τα πιο τραυματικά γεγονότα, όπως μία απώλεια, μία σοβαρή ασθένεια.
Από μικρή ηλικία οι γονείς «οφείλουν να καλλιεργούν με επιμονή και υπομονή το
βασικό παιδαγωγικό αξιακό πεδίο (σεβασμός στον άλλο, αλληλεγγύη, αγάπη για τον άνθρωπο, φιλεργατικότητα, αγωνιστική στάση ζωής κ.λπ.) Οι έφηβοι δείχνουν ότι δεν ακούνε τη γνώμη των μεγάλων αλλά ουσιαστικά συμβαίνει το αντίθετο, ειδικά όταν νιώθουν ότι η γνώμη των μεγάλων δεν είναι απόρροια μόνο της λογικής αλλά είναι κατάθεση ψυχής και εκδήλωση αγάπης και σεβασμού.
Μπροστά στην αβεβαιότητα του μέλλοντος οι έφηβοι έχουν την ανάγκη – ανεξάρτητα αν το ομολογούν ή όχι –
σταθερών σημείων και αναφορών» αναφέρει ο Ν. Τσούλιας.
Άλλος ένας τρόπος για να αφυπνιστούν οι έφηβοι για την επίδραση του περιβάλλοντος επάνω τους σύμφωνα με τον Jim Rohn είναι η δυναμική της ομάδας. Υποστηρίζει ότι
«η παρέα είναι ο μέσος όρος των πέντε πιο κοντινών ανθρώπων» και οι άνθρωποι αυτοί επηρεάζουν άμεσα όλες τις πτυχές της ζωής, προσωπικές, επαγγελματικές, οικονομικές, κοινωνικές και άλλα. Εάν όντως συμβαίνει αυτό, τότε θα πρέπει ο κάθε ένας να εξετάσει με προσοχή από ποιους ανθρώπους διαλέγει να περιβάλλεται καθώς αυτοί επηρεάζουν είτε θετικά είτε αρνητικά την έκβαση της καθημερινής ζωής και τις αντίστοιχες συμπεριφορές.
Στην περίπτωση των εφήβων, θα πρέπει να εκφράσουν τα
όνειρά τους και πώς αυτοί σκέφτονται τον εαυτό τους στο μέλλον. Στη συνέχεια να αναλύσουν μαζί με γονείς ή και άτομα που εμπιστεύονται, εάν οι υπάρχουσες παρέες και συναναστροφές εξυπηρετούν τους μελλοντικούς τους στόχους. Εάν οι παρέες τους δε βοηθούν προς την κατεύθυνση που θα ήθελαν οι ίδιοι για το μέλλον τους, τότε θα πρέπει να βοηθηθούν ώστε να δημιουργήσουν νέες σχέσεις και συναναστροφές που θα βρίσκονται πιο κοντά στα όνειρά τους. Ο καλύτερος τρόπος είναι να ανακαλύψουν υγιή πρότυπα σε συνομηλίκους τους ή λίγο μεγαλύτερούς τους και να εμπνέονται θετικά όταν η παρέα τους προχωρά και κατακτά τα όνειρά της. ΄Όταν ο περίγυρος επηρεάζει θετικά τότε ωθούνται προς τα πάνω, όταν όμως επηρεάζονται αρνητικά τότε δεν εκπληρώνουν όλες τις δυνατότητές τους.
Όλα τα πράγματα στη ζωή είναι θέμα επιλογών και οι έφηβοι θα πρέπει να το αντιληφθούν από πολύ νωρίς.
Καταλήγουμε ότι η αυτοαποδοχή, η αγάπη άνευ όρων των γονιών, η ενδυνάμωση της ψυχικής ανθεκτικότητας, η επιλογή των κατάλληλων φίλων, η εσωτερική δύναμη και η διάκριση στις λάθος επιλογές είναι αποτέλεσμα της καλλιέργειας και της αυτογνωσίας. Η αυτογνωσία αποτελούσε για αιώνες ένα ζητούμενο για τον άνθρωπο, όμως παραμένει επίκαιρη και σήμερα. Το γνωστό δελφικό επίγραμμα
«Γνώθι σ΄ εαυτόν» ας γίνει το σύμβολο μιας τέτοιας προσπάθειας, της γνωριμίας με τον εαυτό, αυτόν τον μεγάλο
«Αγνωστο»!
Βάσσω Νικολάου, Σύμβουλος