Τα χρόνια που περνάει κάθε μαθητής στο λύκειο είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξή του. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν γνώσεις και εμπειρίες που διαμορφώνουν τα ενδιαφέροντα και τις αξίες τους. Στο τέλος του ταξιδιού τους, ένα μικρό ποσοστό επιλέγει να εισέλθει άμεσα στην αγορά εργασίας και η πλειοψηφία να προχωρήσει σε σπουδές σε ένα Ανώτερο ή Ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα.
Κατά τη λήψη αυτής της σημαντικής τους απόφασης για το αντικείμενο με το οποίο θα απασχοληθούν σε βάθος, οι μαθητές, είναι συχνά πιο ευάλωτοι στη νοοτροπία του «τίτλου εργασίας». Οι νέοι μας ακολουθώντας το παράδειγμα προηγούμενων γενεών αισθάνονται ότι θα πρέπει να εστιάσουν περισσότερο στην διερεύνηση υφιστάμενων επαγγελμάτων για να εντοπίσουν αυτά με τα οποία ταυτίζονται οι στόχοι και τα ενδιαφέροντα τους. Αυτή η όλη διαδικασία και ιδιαίτερα η λήψη της τελικής απόφασης συνδέεται μάλιστα με υψηλά επίπεδα πίεσης και άγχους.
Μια βασική και διαχρονική ερώτηση που υποβάλλεται κατά τη διάρκεια κάθε συνέντευξης με νέους ή/ και τις οικογένειες τους στα πλαίσια του Επαγγελματικού Προσανατολισμού αφορά τα επαγγέλματα τα οποία αναμένεται να προσφέρουν προοπτικές εργοδότησης για το μαθητή / τρια. Μια ερώτηση η οποία όσο λογική και αν ακούγεται οδηγεί σε μια σειρά από λάθος συλλογισμούς και αποτελέσματα αν απαντηθεί ως έχει ή όπως αναμένεται απαντηθεί από τα άτομα που την υποβάλλουν.
Η πρώτη αδυναμία της συγκεκριμένης ερώτησης αφορά το χρονικό διάστημα μεταξύ της συνέντευξης και του χρόνου όπου ο μαθητής μας θα ολοκληρώσει την εκπαίδευση του στο σχολείο και ακολούθως στο πανεπιστήμιο και θα επιστρέψει για να διεκδικήσει μια θέση εργασίας. Μιλάμε ουσιαστικά για μια περίοδο 5 – 10 χρόνων και όσοι μελετάνε την κατάσταση η οποία διαμορφώνεται στο σύγχρονο περιβάλλον της εργασίας αντιλαμβάνονται ότι είναι ωσάν να προσπαθούμε να προδιαγράψουμε το περιβάλλον ένα αιώνα μετά καθώς οι μεταβολές είναι πλέον ραγδαίες και κινούνται τόσο οριζόντια όσο και κάθετα στο περιβάλλον της εργασίας. Κανένας λοιπόν δεν είναι σε θέση να απαντήσει σωστά ερωτήσεις αυτού του τύπου. Μπορεί μόνο να προδιαγράψει ένα μικρό μέρος όσων βλέπουμε στα έργα επιστημονικής φαντασίας ή όσα θα ήθελε να υπάρξουν κατά τη διάρκεια των επόμενων χρόνων.
Ένα δεύτερο σημείο κριτικής στο συγκεκριμένο ερώτημα έχει να κάνει με το εύρος των απαντήσεων που κάποιος μπορεί να δώσει αν θέλει οι απαντήσεις του να βασίζονται σε στοιχεία και αυτό θα αφορά τα επαγγέλματα που υφίστανται τη δεδομένη χρονική περίοδο της συνέντευξης. Προκύπτει όμως ένα σημαντικό δίλημμα το οποίο προβληματίζει κάθε επαγγελματία τηε ειδικότητας. Με βάση, λοιπόν, τα όσα έχουμε βιώσει ως κοινωνία τα τελευταία χρόνια, με τις συνεχιζόμενες οικονομικές κρίσης στο παγκόσμιο σκηνικό, το θέμα της πανδημίας και της κλιματικής αλλαγής αλλά και τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, πόσο αλήθεια βοηθάμε ένα παιδί να διευρύνει σωστά τους ορίζοντες του και να προετοιμαστεί κατάλληλα για να μπορέσει να καταστεί εργοδοτήσιμο και επιτυχημένο στο μελλοντικό σκηνικό της παγκόσμιας οικονομίας όταν αυτό εξελίσσεται και μεταβάλλεται ραγδαία και απρόβλεπτα;
Ένας τρόπος με τον οποίο ως σύμβουλοι ή εκπαιδευτικοί σταδιοδρομίας μπορούμε να βοηθήσουμε είναι η αλλαγή της οπτικής διερεύνησης για τη λήψη της τελικής απόφασης. Μπορούμε δηλαδή να ενισχύσουμε τους νέους μας για να εστιάσουν και να επεκτείνουν τις γνώσεις τους όσο αφορά τις διαφορετικές ευκαιρίες που είναι διαθέσιμες και εξελίσσονται γύρω τους και που σχετίζονται με διάφορες προκλήσεις και προβλήματα τα οποία οι διάφοροι τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας καλούνται πλέον να επιλύσουν. Απαιτείται πλέον να αναπτύξουμε εργαλεία και μεθόδους εξερεύνησης σταδιοδρομίας τα οποία θα βοηθούν τους μαθητές να αναγνωρίσουν τις προκλήσεις που η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει και στις οποία θα μπορούσαν να εργαστούν με την κατάλληλη προετοιμασία, αντί να εστιάζουν απλά σε υφιστάμενους τίτλους εργασίας και επαγγέλματα.
Για αυτό λοιπόν, οφείλουμε να αναδιαμορφώσουμε τη σκέψη και τις πρακτικές μας για να βρούμε πιο αποτελεσματικό για τα νέα δεδομένα διέξοδο στο προβληματισμό παιδιών και οικογένειας. Οφείλουμε να ενισχύσουμε τον κάθε νέο και νέα στη διαδικασία σχεδιασμού και ανάπτυξης της σταδιοδρομίας τους παρέχοντας τους σύγχρονα εργαλεία και διαδικασίες τα οποία θα τους βοηθήσουν να αντιληφθούν πως διαμορφώνεται το περιβάλλον εργασίας της δικής τους εποχής εργασίας και πως οι ίδιοι θα μπορέσουν να εντοπίσουν τομείς στους οποίους θα βρουν κίνητρο, όραμα και στόχους για να φέρουν σε πέρας την όλη προσπάθεια που απαιτείται από αυτούς αλλά ευκαιρίες τις οποίες θα μπορέσουν να εκμεταλλευτούν ορθολογιστικά για να δημιουργήσουν μια βιώσιμη και επιτυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία.
Η απάντηση λοιπόν στο κρίσιμο ερώτημα βρίσκεται στην ενεργοποίηση των νέων μας στην καθημερινότητα τους για να πάρουν την ευθύνη στα χέρια τους, να μάθουν να διερευνούν τον κόσμο στον οποίο ζουν και να ανακαλύψουν από μόνοι τους τομείς που θα τους ελκύσουν και θα ταυτίζονται με την προσωπικότητα, τις αξίες, τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα τους. Οι νέοι μας επιβάλλεται να ενεργοποιηθούν άμεσα για να εντοπίσουν προκλήσεις και προβλήματα στα οποία θα θελήσουν να εργαστούν για να βρουν λύσεις και να δημιουργήσουν προϊόντα, καινοτομίες και νέες μορφές εργασίας. Οι προκλήσεις αυτές, ατομικές ή ομαδικές θα αποτελέσουν και την απάντηση στο ερώτημα μας καθώς μέσα από την ενεργοποίηση στην εξεύρεση λύσεων σε αυτά τα προβλήματα και τους νέους τομείς δραστηριότητας θα δημιουργηθεί η επόμενη γενιά επαγγελμάτων. Νέα επαγγέλματα τα οποία φυσικά θα συμπεριλαμβάνουν στοιχεία γνώσεων και δεξιοτήτων από παραδοσιακούς τομείς, μετεξελιγμένα και εμπλουτισμένα με τα νέα στοιχεία που θα δημιουργούν τις νέες δομές και δρόμους επαγγελμάτων.
Τα παιδιά μας επιβάλλεται να ενεργοποιηθούν άμεσα για να διερευνήσουν το άμεσα μεταβαλλόμενο μας κόσμο και τα προβλήματα του έχοντας ως επιδίωξη να ανακαλύψουν τα αντικείμενα και τις δραστηριότητες που τους εμπνέουν και που θα ήθελαν να αποτελέσουν μέρος της επαγγελματικής τους ζωής. Η εστίαση στον τομέα αυτό του ενδιαφέροντος τους και η ενδελεχής διερεύνηση των στοιχείων που τον αποτελούν και τον εμπλουτίζουν συνεχώς θα βοηθήσει τα παιδιά να βρουν την απάντηση στο κρίσιμο τους ερώτημα. Στη συνέχεια θα μπορέσουν να εντοπίσουν τα στοιχεία εκπαίδευσης τα οποία θα χρειαστούν και ταυτόχρονα τις δεξιότητες και τις πρακτικές εμπειρίες τις οποίες θα πρέπει να αποκτήσουν παράλληλα με τις αναγκαίες γνώσεις.
Με τον τρόπο αυτό μαθητές είναι πιο πιθανό να εξεύρουν περισσότερες ιδέες για την καριέρα τους, να αποκτήσουν κίνητρο από αυτό και στόχους οι οποίοι θα τους ενισχύσουν στην προσπάθεια τους να επιτύχουν στον τομέα επιλογής τους. Ταυτόχρονα έχουν την ευκαιρία να σχεδιάσουν τη σταδιοδρομία τους έγκαιρα και πιο σωστά και ακόμη πιο σημαντικά να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν στην πράξη πως τα ενδιαφέροντα, οι αξίες, οι δεξιότητες και οι προσωπικότητα τους συνδέονται με πιθανές μελλοντικές σταδιοδρομίες. Η καθοδήγηση των νέων μας με την προσαρμογή του τρόπου σκέψης και διερεύνησης και της ενεργοποίησης τους σε νεαρή ηλικία για το σχεδιασμό της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας θα βοηθήσει στην απόκτηση προσωπικής ευθύνης στην όλη διαδικασία και το κτίσιμο πολύτιμων δεξιοτήτων έρευνας και δικτύωσης με τον κόσμο της εργασίας και επαγγελματίες που βρίσκονται στην αγορά.
Κώστας Ιερείδης
Καθηγητης ΣΕΑ, Σύμβουλος Σταδιοδρομίας