Μια εκπαιδευτική και συνάμα επαγγελματική επιλογή, για να χαρακτηριστεί ωφέλιμη τόσο για το άτομο όσο και για τη σταδιοδρομία του, προϋποθέτει τη συνειδητοποίηση των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων του ατόμου, των ενδιαφερόντων του και των κλίσεων του, την ανάπτυξη ουσιαστικά, μιας καλής εικόνας αυτοαντίληψης και αυτογνωσίας (Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π., 2013). Από την άλλη όμως, όπως διαπιστώνεται μέσα από την πληθώρα επιστημονικών ερευνών, τα νεαρά άτομα κάνουν επιλογές που δεν ταυτίζονται πάντοτε με την έννοια της αυτοαντίληψης ούτε της αυτογνωσίας αλλά ενεργούν με βάση την αντίληψη της αυτοαποτελεσματικότητάς τους.
Σύμφωνα με την κοινωνικογνωστική θεωρία της μάθησης που ανέπτυξε ο Albert Bandura (1971, 1977a,b, 1986, 1997) η έννοια της αυτοαποτελεσματικότητας αφορά τις υποκειμενικές εκτιμήσεις - πεποιθήσεις του ατόμου για τον εαυτό του (και όχι τις αυτές καθαυτές ικανότητες και δυνατότητές του). Οι εκτιμήσεις αυτές επηρεάζουν την επίδοση του ατόμου στην εκτέλεση δραστηριοτήτων και έχουν συνέπειες, όπως θα δούμε πιο κάτω, στη συμπεριφορά του κατά την επαγγελματική ανάπτυξή του (Bandura, 1986).
Ένα άτομο με υψηλό βαθμό αυτοαποτελεσματικότητας υλοποιεί και σχεδιάζει ρεαλιστικά πλάνα, ασκεί με μεγαλύτερη ευκολία έλεγχο και διερευνά με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα τις επιλογές του. Επεξεργάζεται τις εκπαιδευτικές του επιλογές και είναι σε θέση να προετοιμαστεί πολύ καλύτερα για να πετύχει τους επαγγελματικούς του στόχους (Bandura, 1994; Betz & Hackett, 2006; Lent & Hackett, 1987). Δεν παραιτείται μπροστά στις δυσκολίες που μπορεί να παρουσιαστούν ενώ μπορεί με μεγαλύτερη ευκολία να κατανοήσει την ικανότητά του να ασκεί προσωπικό έλεγχο στις διαδικασίες λήψης εκπαιδευτικής και επαγγελματικής απόφασης παραμερίζοντας οποιεσδήποτε στερεότυπες αντιλήψεις ή επιρροές από τον περίγυρο του (Lent, Hackett & Brown, 1999).
Από την άλλη, όσο χαμηλότερος είναι ο βαθμός της αυτοαποτελεσματικότητας τόσο μεγαλύτερη δυσχέρεια βιώνει το άτομο στην αντιμετώπιση διάφορων καταστάσεων. Μπορεί δηλαδή, να φέρει σημάδια αναποφασιστικότητας, παραίτησης και χαμηλούς στόχους (Bandura, 1977). Έτσι αποτρέπει τον εαυτό του από το να υιοθετήσει συμπεριφορά επαγγελματικής διερεύνησης (Gushue et al., 2006). Αποτέλεσμα αυτού, ο περιορισμός ανάπτυξης γνώσεων και δεξιοτήτων για τις ικανότητες που θα το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τη διαδικασία λήψης απόφασης σταδιοδρομίας (Taylor & Betz, 1983).
Συνεπώς, η συνεργασία σχολείου – ατόμου – οικογένειας θεωρείται σημαντική για την ενδυνάμωση της αυτοαποτελεσματικότητας του ατόμου. Παραδείγματα καλών πρακτικών για ενίσχυση των πεποιθήσεων του ατόμου γύρω από τη διερεύνηση της σταδιοδρομίας του, θα μπορούσε να είναι η εμπλοκή του σε ποικίλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της σχολικής του φοίτησης. Η παρακολούθηση και η ενεργή συμμετοχή από νεαρή ηλικία σε οργανωμένες ημερίδες-εκθέσεις σταδιοδρομίας, η συμμετοχή σε διαλέξεις επαγγελματικού προσανατολισμού, η προσωπική επαφή και συνομιλία με επαγγελματίες, και γενικότερα οποιεσδήποτε άλλες διερευνητικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες όπως η/οι ημέρα/ες εργασίας σε επαγγελματικό χώρο, η συμμετοχή στο πρόγραμμα των πανεπιστημίων της Κύπρου «Γίνε φοιτητής για μια ημέρα» συνδράμουν θετικά στην κινητοποίηση του ατόμου γύρω από το σχεδιασμό της σταδιοδρομίας του με τρόπο ευνοϊκό, αποτελεσματικό και ωφέλιμο. Η άντληση επαγγελματικής πληροφόρησης και η απόκτηση προσωπικών εμπειριών και βιωμάτων στον ανταγωνιστικό χώρο της αγορά εργασίας αποτελούν παράγοντες για μια ώριμη και επιτυχημένη λήψη επαγγελματικής απόφασης.
Σ’ αυτή τη γραμμή, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και το οικογενειακό περιβάλλον. Η ανάπτυξη μια υγιούς σχέσης ανάμεσα σε γονέα και παιδί η οποία θα χαρακτηρίζεται από το αίσθημα αμοιβαίας αποδοχής, ασφάλειας και συναισθηματικής υποστήριξης προς το παιδί, διαμορφώνουν έναν υγιή βαθμό αυτοαποτελεσματικότητας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ψυχολογική συγκρότηση του ατόμου ενισχύεται ενώ κατ’ επέκταση τονώνεται το αίσθημα για προσωπικό έλεγχο κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας.
Συνέπεια αυτών, το άτομο είναι σε θέση να αναπτύξει τις κατάλληλες δεξιότητες λήψης απόφασης οι οποίες θα τον οδηγήσουν στο να διερευνήσει τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές του επιλογές και να προβεί στις καταλληλότερες γι’ αυτόν αποφάσεις.
Βασούλα Γιωργαλλίδου
Σύμβουλος Σταδιοδρομίας και Επαγγελματικής Ανάπτυξης