Ένα ερώτημα το οποίο υποβάλλεται διαχρονικά από κάθε γονιό ή μαθητή/τρια αφορά τις προοπτικές εργοδότησης για το μέλλον. Συνήθως έχει τη μορφή του τύπου «Σε ποιο τομέα της οικονομίας θα είναι πιο εύκολη η εξεύρεση εργασίας για να μπορέσει ένας νέος ή νέα να βρει εύκολα εργασία μετά την επιστροφή από τις σπουδές;», ή «Τι θα πρέπει να επιλέξει το παιδί μου για να μπορεί να αποφύγει την ανεργία και να βρει εργασία μετά το τέλος των σπουδών του /της;»
Ερωτήματα των οποίων οι απαντήσεις φαντάζουν ως εξαιρετικά σημαντικές κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης για τον εκπαιδευτικό κλάδο στο σχολείο ή την επιλογή Κλάδου σπουδών στο Πανεπιστήμιο. Η απάντηση στο ερώτημα αποτελεί, μάλιστα, αντικείμενο μεγάλης συζήτησης στην κοινωνία και πολύ συχνά παρατηρούμε δημοσιεύματα στα ΜΜΕ και δημόσιες τοποθετήσεις για το θέμα αυτό. Για να μπορέσουμε, όμως, να εντοπίσουμε το βαθμό χρησιμότητας των προβλέψεων για τα επαγγέλματα του μέλλοντος θα πρέπει να μελετήσουμε τα ιστορικά δεδομένα της αγοράς εργασίας. Ειδικά τους κύκλους της οικονομίας που έχουν παρατηρηθεί στη σύγχρονη ιστορία και το πόσο αυτοί έχουν επηρεάσει την αγορά εργασίας τόσο για την Κύπρο αλλά και στον εξωτερικό. Μέσα από τα δεδομένα αυτά μπορούμε να εντοπίσουμε τους παράγοντες εκείνους που πιθανό να δίνουν απαντήσεις στα αρχικά ερωτήματα τα οποία καταγράψαμε.
Ένα πρώτο συμπέρασμα το οποίο μπορούμε να εξάγουμε από τη μελέτη των δεδομένων είναι ότι στο παρελθόν οι αλλαγές στην οικονομία και την αγορά εργασίας πραγματοποιήθηκαν με αργό ρυθμό και επέφεραν σταδιακές αλλαγές στη ζωή και την εργασία κάτι που τις τελευταίες δεκαετίες έχει αλλάξει δραματικά και τείνει να γίνει μια συνεχής διαδικασία. Ενώ λοιπόν η πρώτη βιομηχανική επανάσταση, η οποία αφορούσε την εκβιομηχάνιση της παραγωγής, διήρκησε για ένα περίπου αιώνα (1760 – 1860), η δεύτερη είχε αντίστοιχη διάρκεια (1870 – 1950) μεν αλλά βάζοντας τη μαζική παραγωγή και χρήση του ηλεκτρισμού στην παραγωγική διαδικασία και κατανάλωση επέφερε σημαντικές αλλαγές στις κοινωνίες. Η Τρίτη βιομηχανική επανάσταση άρχισε πριν λίγες δεκαετίες (1970) και χαρακτηρίστηκε από την αυτοματοποίηση της παραγωγής και τη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών επιφέροντας κοσμογονικές και συνεχής αλλαγές στη ζωή και την εργασία.
Κατά την παρούσα περίοδο η ανθρωπότητα βρίσκεται στο κατώφλι μιας νέας βιομηχανικής επανάστασης, που χαρακτηρίζεται από την ευφυή εκμάθηση/αυτό-εκπαίδευση των ίδιων των Μηχανών (Machine Learning), την επιστήμη των Δεδομένων (Data Science) και την Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence) που συνδυαστικά δημιουργούν πολλαπλές προκλήσεις και ευκαιρίες. Αναμένεται μάλιστα ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα επιφέρει ραγδαία αύξηση των ρυθμών ζωής και των αλλαγών στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Αλλαγές που αναμένεται να αλλάξουν πλήρως τον κόσμο όπως τον γνωρίζαμε μέχρι σήμερα και που θα κάνουν πραγματικότητα αυτά τα οποία μέχρι σήμερα βλέπαμε στον κινηματογράφο ως τεχνολογίες επιστημονικής φαντασίας. Ο κόσμος σήμερα βρίσκεται στην αρχή μιας εργασιακής μετάβασης, διαφορετικής σε σχέση με ότι γνωρίσαμε ως τώρα, και η οποία θα μεταμορφώσει πλήρως το σύστημα παραγωγής, του εμπορίου και της διακυβέρνησης των κοινωνιών.
Λαμβάνοντας υπόψη, λοιπόν, ότι κάθε τελειόφοιτος/η αναμένεται να ολοκληρώσει τον πρώτο κύκλο σπουδών και να βγει στην εργασία μετά από μια περίοδο πέντε ως εφτά χρόνια μπορούμε να υπολογίσουμε ότι το περιβάλλον εργασίας στο οποίο θα εισέλθει θα διαφέρει αρκετά από αυτό το οποίο επικρατεί σήμερα. Ταυτόχρονα κάθε νέος και νέα θα πρέπει να λάβει υπόψη ότι για να εργαστεί και να επιβιώσει με επιτυχία σε ένα ανταγωνιστικό, πιεστικό και απρόβλεπτο περιβάλλον συνεχών αλλαγών και μεταβάσεων, τότε, θα πρέπει να προετοιμαστεί με εφόδια που θα τον/την βοηθήσουν για να εργάζεται σε ένα χρονικό ορίζοντα 50 και πλέον χρόνων. Θα χρειαστεί, επιπλέον, ψυχικά αποθέματα και αντοχές τα οποία θα αντλήσει μέσα από ένα περιβάλλον και ενασχόληση με αντικείμενα τα οποία θα εμπνέουν και θα κάνουν την καθημερινότητα πηγή ενέργειας και δύναμης για τη συνέχεια.
Συμπερασματικά, λοιπόν, η απλή εξέταση των προοπτικών εργοδότησης στην αγορά εργασίας δεν αποτελεί την απάντηση στα ερωτήματα μας και σίγουρα όχι την μοναδική πλευρά που θα πρέπει να εξετάζουμε.
Μια σειρά ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί στο χώρο της εργασίας έχουν εξετάσει τις αλλαγές οι οποίες αναμένονται στην αγορά εργασίας σε σχέση με τις ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία και παράλληλα τις αναφορές των επιχειρήσεων για τα αναγκαία προσόντα που θα πρέπει να διαθέτει ένας υποψήφιος για να έχει αυξημένες πιθανότητες εργοδότησης.
Κοινό συμπέρασμα όλων των μελετών είναι ότι πλέον η γνώση και τα διάφορα ακαδημαϊκά προσόντα πέραν από την αναγκαιότητα δεν κατέχουν ψηλή θέση στην κατάταξη καθώς θεωρούνται πλέον δεδομένα για την διεκδίκηση εργοδότησης σε ένα κλάδο ή τομέα της οικονομίας. Αντίθετα στις έρευνες έχει αναδειχθεί η σημαντικότητα της απόκτησης δεξιοτήτων. Σύμφωνα με την έρευνα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (2022 Skills Outlook, Future of Jobs Report 2018, WEF,
https://www.weforum.org/reports/the-future-of-jobs-report-2018) στον κατάλογο των σημαντικών δεξιοτήτων για την επιτυχία στην νέα εποχή εργασίας περιλαμβάνονται οι δεξιότητες αναλυτικής σκέψης και καινοτομίας, ενεργούς μάθησης, δημιουργικότητας, πρωτοτυπίας και πρωτοβουλίας, σχεδιασμού και προγραμματισμού τεχνολογίας, κριτικής σκέψης και ανάλυσης, πολύπλοκης επίλυσης προβλημάτων, ηγεσίας και κοινωνικής επιρροής, συναισθηματικής νοημοσύνης και ανάλυσης και αξιολόγησης συστημάτων. Όπως, επίσης, γνωρίζουμε από σειρά άλλων ερευνών τον κατάλογο συμπληρώνουν δεξιότητες όπως η αποτελεσματική επικοινωνία, η αποτελεσματική συνεργασία σε ομαδική εργασία, η αποτελεσματική οργάνωση και διαχείριση του χρόνου, η ακεραιότητα, η αισιοδοξία, η αυτοπεποίθηση, η υπευθυνότητα, η ισχυρή εργασιακή ηθική, καθώς επίσης και άλλα προσωπικά γνωρίσματα όπως η αποφασιστικότητα, η ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων και η επιτυχής μετάβαση και προσαρμογή σε νέες συνθήκες και δεδομένα.
Η απάντηση λοιπόν στα σημαντικά και καίρια ερωτήματα που εξετάζουμε βρίσκεται στην
ανάπτυξη δεξιοτήτων και της σωστής προσωπικότητας, στοιχεία που θα μας βοηθήσουν να διακριθούμε και να ξεχωρίσουμε από το σύνολο και θα μας δώσουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουμε με επιτυχία τις γνώσεις και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας σε ένα μεγάλο φάσμα εργασιών.
Δεξιότητες οι οποίες, σε συνδυασμό με τις εργασιακές εμπειρίες και ωριμότητα την οποία θα αποκτήσουμε, θα μας κάνουν ικανούς να πραγματοποιούμε επιτυχή μετάβαση στα δεδομένα της εποχής κατά την οποία θα βρισκόμαστε στη διαδικασία εξεύρεσης εργασίας. Παράλληλα, όπως καταγράψαμε σε πρόσφατο άρθρο για
το νόημα της εργασίας η επιλογή επαγγέλματος πρέπει να συνοδεύεται από την κατανόηση της συμβολής του σε κάτι ευρύτερο για μας και την κοινωνία στην οποία ζούμε καθώς είναι
μέρος ενός ευρύτερου πλαισίου το οποίο ο κάθε άνθρωπος οφείλει να αναγνωρίσει και να αναζητήσει κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης για το επαγγελματικό του μέλλον.
Η Επαγγελματική Αγωγή, Συμβουλευτική ή Προσανατολισμός όπως είναι ευρύτερα γνωστός ο όρος διαθέτει την ενδεδειγμένη επιστημονικά μεθοδολογία και εργαλεία τα οποία βοηθούν κάθε άτομο να ερευνήσει και να αναγνωρίσει μια σειρά από σημαντικά στοιχεία που αφορούν τόσο το ίδιο και το περιβάλλον στο οποίο ζει ή θα ζήσει στο μέλλον, να τα αξιολογήσει ώριμα και σφαιρικά και να πάρει την καλύτερη και πιο ενημερωμένη του απόφαση στο συγκεκριμένο σημείο της ζωής του. Στη συνέχεια οφείλει να συνεχίσει την έρευνα για να είναι σε θέση να αναγνωρίσει τυχόν αλλαγές στα δεδομένα ή τον ίδιο του τον εαυτό επαναξιολογώντας το πλάνο και τροποποιώντας πιθανώς κάποιες αποφάσεις που έχει πάρει με βάση τα νέα δεδομένα.
Κώστας Ιερείδης
Β.Δ., Καθηγητής Σ.Ε.Α.